Φερδινάνδος

I

Όνομα 3 αυτοκρατόρων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που ανήκουν στον οίκο των Αψβούργων.

1. Φ. A’ (Αλκαλά ντ’ Ενάρες 1503 – Βιέννη 1564). Γιος του Φιλίππου του Ωραίου και της Ιωάννας της Τρελής, έγινε αυτοκράτορας μετά την παραίτηση του Καρόλου E’ υπέρ αυτού (1556). Αρκετά μετριοπαθής στα θρησκευτικά θέματα, υπήρξε ένας από τους κύριους εμπνευστές της ειρήνης του Άουγκσμπουργκ (1555). Στο εσωτερικό εγκαινίασε σειρά μεγάλων μεταρρυθμίσεων, που άνοιξαν τον δρόμο για τη μετατροπή της Αυστρίας σε σύγχρονο κράτος, συγκεντρωτικό και οργανωμένο.

2. Φ. B’ (Γκρατς 1578 – Βιέννη 1637). Γιος του Καρόλου B’, υπήρξε σε όλη του τη ζωή ο πρωτεργάτης της Αντιμεταρρύθμισης. Βασιλιάς της Βοημίας το 1617 και της Ουγγαρίας το 1618, έγινε αυτοκράτορας το 1619. Καταδίωξε άγρια τον προτεσταντισμό και η πολιτική του αυτή ήταν μια από τις αιτίες του Τριακονταετούς πόλεμου.

3. Φ. Γ’ (Γκρατς 1608 – Βιέννη 1657). Γιος του Φερδινάνδου B’, διαδέχθηκε τον Βαλενστάιν στην ηγεσία του αυτοκρατορικού στρατού κατά τον Τριακονταετή πόλεμο και, όταν έγινε αυτοκράτορας (1637), συνέχισε την πατρική πολιτική της θρησκευτικής αδιαλλαξίας. Υπέγραψε την ταπεινωτική, για τη χώρα του, συνθήκη της Βεστφαλίας (1648).

II

Όνομα 8 ηγεμόνων της Ισπανίας.

1. Φ. A’ o Μέγας, βασιλιάς της Καστίλης και της Λεόν (; – Λεόν 1065). Γιος του Σάντσο ελ Μαγιόρ, βασιλιά της Ναβάρας, μετά τον θάνατο του πατέρα του (1035) πήρε την Καστίλη, στην οποία προσέθεσε αργότερα το βασίλειο της Λεόν και των Αστουρίων και μέρος της Πορτογαλίας. Το 1054, αφού νίκησε και σκότωσε τον αδελφό του Γκαρθία, βασιλιά της Ναβάρας, πήρε τον τίτλο του αυτοκράτορα (emperador) κι έπειτα, εκμεταλλευόμενος την κρίση του χαλιφάτου της Κόρντοβα, απέσπασε από τους Άραβες την Κοίμπρα και τη Σαλαμάνκα.

2. Φ. B’, βασιλιάς της Λεόν (; – Μπεναβέντε, Θαμόρα 1188). Δευτερότοκος γιος του Αλφόνσου Z’, βασιλιά της Καστίλης και της Λεόν, πήρε, μετά τον θάνατο του πατέρα του (1157), το βασίλειο της Λεόν, πολέμησε με επιτυχία τους Άραβες και την Πορτογαλία και ίδρυσε το μοναχικοστρατιωτικό τάγμα του Σαντιάγο ντε Koμποστέλα (1175).

3. Φ. Γ’ ο Άγιος, βασιλιάς της Καστίλης και της Λεόν (1199 – Σεβίλη 1252). Όταν έγινε βασιλιάς της Καστίλης το 1217, μετά τον θάνατο του θείου του, από τη μητέρα του, Ερρίκου A’ της Καστίλης, διαδέχθηκε το 1230 τον πατέρα του Αλφόνσο Θ’ στον θρόνο της Λεόν κι έπειτα από νικηφόρο πόλεμο εναντίον των Αράβων κατέλαβε την Κόρντοβα (1236), κατέστησε υποτελή τη Μουρκία (1243), πήρε το Χαέν (1246) και τέλος τη Σεβίλη (1248). Ίδρυσε το Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα (1239) και συνετέλεσε εξαιρετικά στην ένωση των δύο βασιλείων. Το 1671 ανακηρύχθηκε άγιος από τον πάπα Κλήμη Ι΄.

4. Φ. Δ’, βασιλιάς της Καστίλης και της Λεόν (Σεβίλη 1285 – Χαέν 1312). Γιος του Σάντσο Δ’, τον διαδέχθηκε το 1295, αλλά έμεινε υπό κηδεμονία έως το 1303. Ήρθε σε πόλεμο με την Πορτογαλία, έπειτα με την Αραγονία, που του παραχώρησε μέρος της Μουρκίας, και τέλος με τους Άραβες, από τους οποίους απέσπασε το Γιβραλτάρ (1310).

5. Φ. A’ o Δίκαιος, βασιλιάς της Αραγονίας, της Σικελίας και της Σαρδηνίας (περίπου 1379 – Ιγκουαλάδα 1416), γιος του Ιωάννη A’ της Καστίλης και της Ελεονόρας, αδελφής του Μαρτίνου, βασιλιά της Αραγονίας. Συμβασιλιάς στο βασίλειο της Καστίλης μετά τον θάνατο του αδελφού του Ερρίκου Γ’ (1406), κατόρθωσε το 1412 να διαδεχθεί τον Μαρτίνο στον θρόνο της Αραγονίας χάρη και στην υποστήριξη του αντιπάπα Βενέδικτου ΙΓ’, τον οποίο όμως δεν δίστασε να εγκαταλείψει το 1416, για να αποκαταστήσει την ενότητα της καθολικής Εκκλησίας.

6. Φ. ο Καθολικός, B’ της Αραγονίας, E’ της Καστίλης και Λεόν, Γ’ της Νάπολης, B’ της Σικελίας (Σος, Αραγονία 1452 – Μαντριγκαλέχο 1516). Γιος του Ιωάννη B’ της Αραγονίας και της Ιωάννας Ενρίκες, έγινε πρίγκιπας διάδοχος (1461) μετά τον θάνατο του ετεροθαλούς αδελφού του Κάρλο ντι Βιάνα· αφού ονομάστηκε βασιλιάς της Σικελίας και συμβασιλιάς, το 1469 παντρεύτηκε την Ισαβέλλα, αδελφή του Ερρίκου Δ’ της Καστίλης (του Ανίκανου), ο οποίος, για να την αποκλείσει από τη διαδοχή του θρόνου, κήρυξε νόμιμη κόρη του και διάδοχο την Ιωάννα λα Μπελτρανέχα, που η κοινή γνώμη θεωρούσε κόρη της γυναίκας του από τις σχέσεις της με τον Μπελτράν ντε λα Κουέβα. Το γεγονός αυτό προκάλεσε, μετά τον θάνατο του Ερρίκου Δ’ (1474), μια σύγκρουση με την Πορτογαλία, εφόσον ο σύζυγος της Ιωάννας, Αλφόνσος Δ’ της Πορτογαλίας, προσπάθησε να επιβάλει τα δικαιώματα της γυναίκας του. Μόνο το 1479, με την ειρήνη του Αλκοσόμπες, ο Φ. κατόρθωσε να εξασφαλίσει στη γυναίκα του τον θρόνο της Καστίλης. Τον ίδιο χρόνο, με τον θάνατο του Ιωάννη B’, o Φ. τον διαδέχθηκε στον θρόνο της Αραγονίας, ενώνοντας πραγματικά (αν όχι νομικά) τα δυο μεγαλύτερα βασίλεια της Ισπανίας και δημιουργώντας έτσι συνθήκες που θα του επέτρεπαν να παίξει πολύ μεγαλύτερο από πριν ρόλο στην ευρωπαϊκή πολιτική. Συνάπτοντας πραγματικά συνθήκη συμμαχίας με την Αγγλία (1471-74), που ενισχύθηκε με τον γάμο της κόρης του Αικατερίνης με τον πρίγκιπα Αρθούρο, και τερματίζοντας τον μακρόχρονο πόλεμο εναντίον των Αράβων με την κατάκτηση του βασιλείου της Γρανάδας (1481-92), μπόρεσε να εντείνει με επιτυχία την πατροπαράδοτη αντιγαλλική πολιτική των Αραγονέζων. Στην αρχή επενέβη στη Ναβάρα και επέβαλε την προστασία του στο βασίλειο αυτό (συνθήκη της Τουδέλα, 1476, και της Γρανάδας, 1492), έπειτα πέτυχε από τον Κάρολο H’, με την ευκαιρία της καθόδου του στην Ιταλία, το Ροσιλιόνε και την Τσερντάνια (1493, συνθήκη της Βαρκελόνης) και κατόπιν μετείχε σε έναν ευρύ σύνδεσμο, που περιελάμβανε την Ισπανία, Αυστρία, Βενετία, Νάπολη, τον πάπα και τον Λουδοβίκο τον Μαύρο. Μετά το 1512, επωφελούμενος από τον ευρωπαϊκό πόλεμο εναντίον του Λουδοβίκου IB’, με επιδέξιο πραξικόπημα κατέλαβε την ισπανική Ναβάρα, συμπληρώνοντας έτσι, τις παραμονές του θανάτου του, την τελευταία πράξη της εδαφικής ενοποίησης του βασιλείου. Αν όμως η αντιγαλλική πολιτική ήταν εκείνη που ακολούθησε με μεγαλύτερη συνέπεια ο Φ. ο Καθολικός, δεν πρέπει να πιστέψουμε πως αυτή ήταν και η μοναδική φροντίδα του: δεν παρέβλεψε, πραγματικά, και τις άλλες κατευθύνσεις για επέκταση: στην Αφρική, π.χ., όπου κυρίως με τη βοήθεια του καρδιναλίου Χιμένεθ δε Θισνέρου καταλήφθηκε το Οράν (1509), η Μπουτζέα (1510) και η Τρίπολη (1511), και στις θάλασσες, όπου ο Χριστόφορος Κολόμβος άνοιξε για τους Ευρωπαίους έναν νέο κόσμο και εξασφάλισε στην Ισπανία τη μεγαλύτερη αποικιακή αυτοκρατορία που υπήρξε ποτέ.

Μακρά και ευτυχής ήταν η βασιλεία του Φ. και όχι μόνο στο στρατιωτικό πεδίο. Μεγάλος πολιτικός από την άποψη της τακτικής, της ευρύτητας των αντιλήψεων και της μακράς προοπτικής, ασχολήθηκε με επιτυχία και με την οργάνωση των κτήσεών του: εξασφάλισε την εσωτερική ασφάλεια, φρόντισε τα δημόσια έργα, ευνόησε το εμπόριο και τις τέχνες και κυρίως ενίσχυσε τη βασιλική εξουσία, αντιτάσσοντας τις πόλεις στους φεουδάρχες, αναθέτοντας τις δημόσιες εξουσίες σε στοιχεία της αστικής τάξης και περιορίζοντας τέλος την αξία των Κορτές, που συγκαλούνταν όλο και σπανιότερα. Ο συγκεντρωτισμός όμως αυτός γινόταν πάντα μέσα στα όρια των δύο χωριστών κρατών, που αποτελούσαν τη νέα μοναρχία και που έμειναν πάντα έτσι, εφόσον ο γάμος των δύο ηγεμόνων δεν οδήγησε στη συγχώνευση των δύο στεμμάτων: εδώ έχει την αιτία της μια διαφορά θεσμών και κανονισμών μεταξύ Καστίλης και Αραγονίας, που είχε μεγάλη σημασία στην ισπανική ιστορία και αποτελεί το όριο του έργου, μέγιστου οπωσδήποτε, του Φ. του Καθολικού.

7. Φ. Στ’ ο Σοφός, βασιλιάς της Ισπανίας (Μαδρίτη 1712 – Βιλιαβιθιόσα δε Οδόν 1759), δευτερότοκος γιος του Φιλίππου E’ και της Μαρίας Λουίζας της Σαβοΐας. Ανέβηκε στον θρόνο μετά τον θάνατο του πατέρα του (1746) και τελείωσε τον πόλεμο της αυστριακής διαδοχής (ειρήνη της Eξ-λα-Σαπέλ, 1748), αλλά, φιλάσθενος και με αδύνατο χαρακτήρα, άφησε τη φροντίδα των δημοσίων υποθέσεων σχεδόν ολοκληρωτικά στα χέρια των υπουργών του, που ακολούθησαν μια πολιτική καλών οικονομικών και διοικητικών μεταρρυθμίσεων στο εσωτερικό, αλλά έμειναν μακριά από τα διεθνή ζητήματα. Τρελάθηκε μετά τον θάνατο της γυναίκας του, Βαρβάρας της Μπραγκάντσας (1758), και πέθανε χωρίς ν’ αφήσει διαδόχους· έτσι, η Ισπανία πέρασε στον αδελφό του Κάρολο Γ’, στον οποίο με την ειρήνη του 1738 δόθηκαν τα βασίλεια της Νάπολης και της Σικελίας.

8. Φ. Z’, βασιλιάς της Ισπανίας (Σαντ’ Ιντελφόνσο 1784 – Μαδρίτη 1833), γιος του Καρόλου Δ’ και της Μαρίας Λουίζας της Πάρμας. Ανέβηκε στον θρόνο τον Μάρτιο του 1808, μετά την παραίτηση του πατέρα του, απομακρύνθηκε όμως λίγο αργότερα (σύμβαση της Μπαγιόν, Απρίλιος 1808) με επιμονή του Ναπολέοντα, ο οποίος τον ανάγκασε να φύγει στη Γαλλία. Ξαναγυρίζοντας στην Ισπανία το 1814, αποδείχθηκε αντιδραστικός και τυραννικός: κατάργησε το Σύνταγμα του 1812, καταδίωξε τους ίδιους τους doceanistas, που στα χρόνια της εξορίας του είχαν εργαστεί γι’ αυτόν, και άλλαζε διαρκώς τους υπουργούς του, πολλοί από τους οποίους τελείωσαν τη σταδιοδρομία τους ή στην εξορία ή στη φυλακή. Αφότου, με την εξέγερση του Κάδιξ (1820), αναγκάστηκε να επαναφέρει το Σύνταγμα, ξαναπήρε την απόλυτη εξουσία το 1823, με τη βοήθεια των γαλλικών στρατευμάτων της Ιεράς Συμμαχίας και ξαναγύρισε στη σκληρότερη απολυταρχία. Το 1830, αφού δεν απέκτησε αρσενικούς διαδόχους από τις τέσσερις γυναίκες που πήρε διαδοχικά, για να εξασφαλίσει τον θρόνο στην κόρη του Ισαβέλλα, κατάργησε τον σαλικό νόμο, επαναφέροντας σε ισχύ τον παλαιό νόμο σχετικά με τη διαδοχή του βασιλείου της Καστίλης. Εξαιτίας αυτού άρχισε, μετά τον θάνατό του, εμφύλιος πόλεμος.

Ο Φερδινάνδος Z’, σε προσωπογραφία του Φρανθίσκο Γκόγια. Ο βασιλιάς αυτός άσκησε την πιο τυραννική απολυταρχία (Μουσείο Τέχνης, Σάο Πάολο, Βραζιλία).

Ο Φερδινάνδος ο Καθολικός σε ανδριάντα του 16ου αιώνα. Ο Ισπανός βασιλιάς επέδειξε μεγάλη πολιτική επιδεξιότητα και ευρύτητα αντιλήψεων (εκκλησία της Αυλής, Ίνσμπρουκ)

III

Όνομα Ευρωπαίων ηγεμόνων.

1. Φ. A’ (1793 – 1875). Αυτοκράτορας της Αυστρίας. Στην παιδική του ηλικία προσεβλήθη από σοβαρές αρρώστιες, με αποτέλεσμα να έχει περιορισμένη πνευματική εξέλιξη. Ωστόσο, το 1830, ανακηρύχθηκε από τον πατέρα του βασιλιάς της Ουγγαρίας και, πέντε χρόνια αργότερα, τον διαδέχθηκε στον θρόνο της Αυστρίας. Εξαιτίας της διανοητικής καθυστέρησης και της ανικανότητάς του, την πραγματική εξουσία ασκούσε συμβούλιο του Στέμματος από υπουργούς και αρχιδούκες, με επικεφαλής τον Μέτερνιχ. Η πολιτική του συμβουλίου αυτού χαρακτηριζόταν από αυταρχικότητα και δεσποτισμό, γι’ αυτό και την περίοδο 1846-49 εκδηλώθηκαν λαϊκές εξεγέρσεις, στη διάρκεια των οποίων ο Φ. αναγκάστηκε να φύγει από τη Βιέννη δύο φορές. Το 1848 παραιτήθηκε από τον θρόνο υπέρ του ανιψιού του Φραγκίσκου Ιωσήφ και εγκαταστάθηκε στην Πράγα, όπου έζησε έως τον θάνατό του υπό αυστηρή ιατρική επίβλεψη.

2. Φ. A’ (1423 – 1494). Βασιλιάς της Νάπολης. Νόθος γιος του Αλφόνσου E’ της Aραγόνας και A’ της Σικελίας και της Νάπολης, διαδέχθηκε τον πατέρα του στον θρόνο της Νάπολης το 1458. Την ίδια εποχή, ο Ιωάννης ντ’ Ανζού, θέλοντας να καταλάβει αυτός τον θρόνο του Φ., υποκίνησε επανάσταση του λαού της Νάπολης εναντίον του βασιλιά της και, παράλληλα, έκανε εισβολή στη χώρα επικεφαλής ισχυρών δυνάμεων. Ο Φ. νικήθηκε από τους εισβολείς στη μάχη του Σάρνο (1460) αλλά, αργότερα, με τη βοήθεια του Αλεξάνδρου Σφόρτσα και του ηγεμόνα της Αλβανίας Σκεντέρμπεη, τον οποίο είχε ευεργετήσει άλλοτε ο πατέρας του, κατόρθωσε να ανατρέψει την εις βάρος του κατάσταση και τελικά να ανακτήσει τον θρόνο του (1464). Το 1485, κατέστειλε κίνημα των ευγενών του κράτους του, το οποίο υπέθαλπε ο πάπας και, λίγο αργότερα, παραβαίνοντας την υπόσχεσή του να δώσει αμνηστία, δολοφόνησε τους κυριότερους από αυτούς. Το 1493 ο βασιλιάς Κάρολος H’ της Γαλλίας αποφάσισε να καταλάβει τη Νάπολη. Μπροστά στον κίνδυνο αυτό, ο Φ. άρχισε διαπραγματεύσεις με τον πάπα και τον ηγεμόνα του Μιλάνου, σε μια προσπάθεια να τους πείσει να τον βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της γαλλικής απειλής. Οι συζητήσεις αυτές ναυάγησαν και τον επόμενο χρόνο ο Φ. πέθανε. Στον θρόνο του βασιλείου της Νάπολης ανέβηκε ο γιος του Αλφόνσος B’.

3. Φ. B’. Βασιλιάς της Νάπολης. Ήταν γιος του Αλφόνσου B’ και εγγονός του Φ. A’. Διαδέχθηκε στον θρόνο τον πατέρα του, ο οποίος, υπό την πίεση πολλών ευγενών, και μπροστά στην απειλή γαλλικής εισβολής στο βασίλειό του, παραιτήθηκε (1495). Πραγματικά ο Γάλλος βασιλιάς Κάρολος H’, επιτέθηκε και κατέλαβε τη Νάπολη, ενώ ο Φ. κατέφυγε στο νησί Ίσκια. Λίγο αργότερα, ο Κάρολος αναγκάστηκε από τους συνασπισμένους ηγεμόνες της Ιταλίας να εγκαταλείψει τη Νάπολη και, όταν το 1496 γύρισε ο Φ., έδιωξε από το κράτος του και τις τελευταίες γαλλικές φρουρές. Την ίδια χρονιά όμως πέθανε.

4. Φ. A’ (1865 – 1927). Βασιλιάς της Ρουμανίας. Δευτερότοκος γιος του πρίγκιπα Λεοπόλδου Χοεντζόλερν, ανακηρύχθηκε από τη ρουμανική γερουσία διάδοχος του θείου του Καρόλου A’, βασιλιά της Ρουμανίας, ο οποίος ήταν άτεκνος. Το 1913, στη διάρκεια του B’ Βαλκανικού πολέμου, διορίστηκε αρχιστράτηγος των ρουμανικών δυνάμεων που εισέβαλαν στη Βουλγαρία. Τον επόμενο χρόνο, και λίγο πριν από την έκρηξη του A’ Παγκοσμίου πολέμου, ο Κάρολος πέθανε και στον θρόνο της Ρουμανίας ανέβηκε ο Φ. Στις αρχές του A’ Παγκοσμίου πολέμου η Ρουμανία τήρησε ουδέτερη στάση, αλλά το 1816 μπήκε στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Τα ρουμανικά στρατεύματα πέρασαν τα Καρπάθια, εισέβαλαν στο έδαφος της Τρανσυλβανίας, αλλά γρήγορα αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν από τις δυνάμεις του Γερμανού στρατηγού φον Μάκενσεν, ο οποίος κυρίευσε το Βουκουρέστι. Ο Φ. και η κυβέρνησή του κατέφυγαν στη Μολδαβία και έμειναν εκεί έως το τέλος των επιχειρήσεων. Μετά την ήττα της, η Ρουμανία υπέγραψε ανακωχή με τους νικητές της, με όρους εξαιρετικά ταπεινωτικούς. Την τελευταία μάλιστα στιγμή απετράπη, με την παρέμβαση του αυτοκράτορα της Αυστρίας Καρόλου, η έκπτωση του Φ. και της δυναστείας του. Όταν ο πόλεμος τελείωσε με νίκη της Αντάντ, η συνθήκη αυτή έπαψε να ισχύει. Με τη συνθήκη του Τριανόν η Ρουμανία πήρε την Τρανσυλβανία, τη Βουκοβίνα, τη Βεσσαραβία και ένα μέρος του Βανάτου.

5. Φ. A’. Βασιλιάς της Βουλγαρίας. Ήταν ο πέμπτος γιος του πρίγκιπα Αυγούστου του Σαξ-Κοβούργου και της πριγκίπισσας της Ορλεάνης Κλημεντίνης. Το 1879 πήγε μαζί με τον αδελφό του Αύγουστο στη Βραζιλία, όπου ασχολήθηκε με διάφορες βοτανολογικές μελέτες. Το 1886 υπηρέτησε στον αυστροουγγρικό στρατό ως αξιωματικός των Ουσάρων, και διακρίθηκε ως εξαιρετικός ιππέας. Τον επόμενο χρόνο, με απόφαση της βουλγαρικής εθνοσυνέλευσης στο Τίρνοβο, εξελέγη ηγεμόνας της Βουλγαρίας, σε αντικατάσταση του Αλεξάνδρου Βάτεμπεργκ, που παραιτήθηκε. Με απαίτηση όμως της Ρωσίας, που δεν συμπαθούσε τον Φ., οι μεγάλες Δυνάμεις που υπέγραψαν τη συνθήκη του Βερολίνου (1878), καθώς και η επικυρίαρχη Υψηλή Πύλη, δεν αναγνώρισαν τον νέο Βούλγαρο ηγεμόνα. Παρά το γεγονός αυτό, ο Φ. κατόρθωσε να διατηρήσει το αξίωμά του και με τη βοήθεια του πρωθυπουργού του Σταμπούλοφ να καταπνίξει κάθε κίνημα, που πράκτορες της Ρωσίας οργάνωσαν εναντίον του. Λίγο αργότερα επιδίωξε και πέτυχε τη συμφιλίωσή του με τη Ρωσία, η οποία τον αναγνώρισε ως ηγεμόνα, γεγονός που επισφραγίστηκε με τη βάφτιση του πρωτότοκου γιου του Φ., Βόρι, από τον τσάρο Νικόλαο B’. Νωρίτερα είχαν κάνει το ίδιο οι μεγάλες Δυνάμεις και η Υψηλή Πύλη, η οποία μάλιστα του απένειμε τον τίτλο της βασιλικής Υψηλότητας. Το 1899, η σύζυγός του Μαρία Λουίζα πέθανε και το 1908 παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Ελεονόρα Ρόις-Κέτριτς. Την ίδια χρονιά, επωφελήθηκε από το κίνημα των Νεότουρκων και, αφού πρώτα συνεννοήθηκε με τον αυτοκράτορα Ιωσήφ, ανακηρύχθηκε ο πρώτος ανεξάρτητος βασιλιάς του τρίτου βασιλείου της Βουλγαρίας, στην οποία συμπεριέλαβε και την Ανατολική Ρωμυλία, με τον τίτλο Τσάρος των Βουλγάρων. Ταυτόχρονα η Αυστροουγγαρία προσάρτησε τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη. Η πολιτειακή αυτή μεταβολή αναγνωρίστηκε από τις μεγάλες Δυνάμεις και την Τουρκία το 1909. Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων είχε την αρχιστρατηγία του στρατού του. Αργότερα, πήρε μέρος στον A’ Παγκόσμιο πόλεμο, με την ελπίδα ότι από αυτόν η Βουλγαρία θα έβγαινε μεγάλη και ισχυρή. Το 1915 συμμάχησε με τη Γερμανία και, αμέσως μετά, επιτέθηκε εναντίον της Σερβίας και κατέλαβε εδάφη στη Μακεδονία και στη Δοβρουτσά. Το 1918 ο βουλγαρικός στρατός, εξαντλημένος από τον τρίχρονο πόλεμο χαρακωμάτων, δεν μπόρεσε να αντικρούσει την αντεπίθεση των Σέρβων και των συμμάχων τους και τράπηκε σε φυγή. Η κυβέρνηση της Βουλγαρίας ζήτησε τότε ανακωχή, και ο Φ., μπροστά στο αντιμοναρχικό κλίμα που καλλιεργούσε ο Σταμπολίσκι, παραιτήθηκε υπέρ του γιου του Βόρι και έφυγε για τη Γερμανία, όπου έζησε ως απλός ιδιώτης έως τον θάνατό του.

Ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Φερδινάνδος ο A’.

Ο βασιλιάς της Ρουμανίας Φερδινάνδος ο A’, γιος του Γερμανού πρίγκιπα Λεοπόλδου.

Ο Φερδινάνδος A’, αυτοκράτορας της Αυστρίας ήταν άτομο περιορισμένης διανοητικής ανάπτυξης (Συλλογή Μπερταρέλι, Μιλάνο).

IV

Όνομα διαφόρων δουκών της Ευρώπης.

1. Δούκας του Σαξ-Κοβούργου, αντιβασιλιάς της Πορτογαλίας (1816 – 1885). Ήταν γιος του Φερδινάνδου-Γεωργίου Αυγούστου, δούκα του Σαξ-Κοβούργου Γκότα. Το 1836 παντρεύτηκε τη βασίλισσα της Πορτογαλίας Μαρία ντα Γκλόρια, μετά το θάνατο της οποίας (1853) ανακηρύχθηκε αντιβασιλιάς «εν’ ονόματι» του πρωτότοκου γιου τους δον Πέτρου E’. Στη διάρκεια της δίχρονης αντιβασιλείας του έδειξε σύνεση και μετριοπάθεια. Μετά την πτώση της βασίλισσας Ισαβέλλας, του προσφέρθηκε το στέμμα της Ισπανίας, το οποίο όμως αρνήθηκε. Το ίδιο έκανε εξάλλου, όταν το 1862 του προσφέρθηκε και το στέμμα της Ελλάδας. Παντρεύτηκε και δεύτερη φορά, την τραγουδίστρια Ελίζα Χένσλερ. Ο δευτερότοκος γιος του από τον πρώτο του γάμο ήταν ο κατοπινός βασιλιάς της Πορτογαλίας Λουδοβίκος A’.

2. Φ. ντ’ Έστε. Αρχιδούκας της Αυστρίας και στρατηγός στην περίοδο των πολέμων του Ναπολέοντα (1781 – 1850). Δευτερότοκος γιος του πρίγκιπα Καρόλου-Αντωνίου-Ιωσήφ, αδελφού του αυτοκράτορα της Αυστρίας, εκπαιδεύτηκε από μικρός στη στρατιωτική τέχνη. Το 1805 ανέλαβε τη διοίκηση του 3ου αυστριακού σώματος στρατού, που αριθμούσε 80.000 άντρες, και στάλθηκε στον τομέα μεταξύ Ουλμ και Γκούντσμπουργκ. Εκεί δέχτηκε σφοδρή επίθεση των γαλλικών στρατευμάτων, με επικεφαλής τον στρατάρχη Νε, και έπαθε πραγματική πανωλεθρία. Ένα μέρος του στρατού αποκλείστηκε στην Ουλμ, το σύνολο του πεζικού του αιχμαλωτίστηκε κοντά στο Άτμιλ, ενώ ο ίδιος, επικεφαλής σώματος ελαφρού ιππικού, κατόρθωσε να γλιτώσει στη Βοημία. Στη συνέχεια ανέλαβε τη διοίκηση του υπόλοιπου αυστριακού στρατού και στην αρχή πέτυχε σημαντικές νίκες εναντίον των Βαυαρών. Το 1809 διορίστηκε διοικητής του 7ου σώματος, συνολικής δύναμης 36.000 ανδρών, με το οποίο έκανε εισβολή στο μεγάλο δουκάτο της Βαρσοβίας. Παρότι νικήθηκε κοντά στο Ράτζκιν από τον Πονιατόφσκι, κατόρθωσε τελικά να καταλάβει τη Βαρσοβία, την οποία, αφού διατήρησε για μερικούς μήνες, αναγκάστηκε υπό τη πίεση των αντιπάλων του να την εγκαταλείψει και να υποχωρήσει στην Ουγγαρία. Στη διάρκεια των επιχειρήσεων του 1815, διοικούσε τις εφεδρείες του συμμαχικού στρατού. Μετά την πτώση του Ναπολέοντα διορίστηκε διοικητής της Ουγγαρίας (1816) και της Γαλλίας (1830), θέση στην οποία έμεινε έως το 1848, οπότε αντικαταστάθηκε, γιατί δεν κατόρθωσε να αντιμετωπίσει την επανάσταση, που εκδηλώθηκε εκεί.

3. Δούκας της Πάρμας (1751 – 1802). Ήταν γιος του Φιλίππου, διαδόχου της Ισπανίας, στον οποίο η αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία παραχώρησε το 1748 το δουκάτο της Πάρμας. Ο Φ. διαδέχθηκε τον πατέρα του το 1765 ως δούκας της Πάρμας, αλλά τον επόμενο χρόνο γαλλικός επαναστατικός στρατός έκανε εισβολή στην επικράτεια του. Τελικά, απομάκρυνε τα ξένα στρατεύματα, αφού πλήρωσε 6.000.000 λιρέτες και παραχώρησε επίσης 25 από τους καλύτερους πίνακες της πινακοθήκης του.

V

Όνομα μεγάλων δουκών της Τοσκάνης. Bλ. λ. Μέδικοι.